Mixing languages – czy to problem? Obalamy mity o dwujęzyczności

Wielu rodziców i opiekunów martwi się, gdy dziecko dwujęzyczne zaczyna łączyć dwa języki w jednym zdaniu. Ten proces, nazywany mixing languages (mieszanie języków) lub code-switching (przełączanie kodów), bywa błędnie interpretowany jako objaw niskiej kompetencji językowej. Tymczasem jest zupełnie odwrotnie! Badania pokazują, że łączenie języków w jednej wypowiedzi jest naturalnym, często adaptacyjnym zachowaniem u dzieci dwujęzycznych i należy traktować to jako wskaźnik rozwoju. Co więcej, język dominujący może ułatwiać dziecku opanowywanie drugiego języka. Jak to możliwe? Jak reagować, gdy dziecko miesza dwa języki w wypowiedzi? Wyjaśniamy.

Jak wygląda mixing languages u dzieci w praktyce?

Czy Wasze dzieci mieszają w jednym zdaniu dwa języki, np. mówiąc: Mama, give me that kubek? Lub jedno zdanie mówią po polsku, a drugie po angielsku, np. Tato, kocham Cię bardzo. Can I watch TV? W naszych dwujęzycznych żłobkach i przedszkolach słyszymy podobne wypowiedzi codziennie.

Dlaczego nas to zupełnie nie martwi? Nasi opiekunowie zwracają się do dzieci w języku polskim i angielskim, dzięki czemu dzieci mogą opanowywać dwa systemy językowe, więc zjawisko mixing languages traktujemy jako naturalny, niegroźny etap rozwoju językowego u dzieci dwujęzycznych. Co więcej, zgadzają się z nami naukowcy!

Uwaga: code-switching u zdrowego dwujęzycznego dziecka różni się od symptomów zaburzeń językowych. Dzieci z opóźnieniami lub zaburzeniami rozwoju komunikacji zwykle mają inne, wyraźne deficyty (np. ograniczone słownictwo, trudności z budowaniem zdań). Nie należy ich mylić ze zjawiskiem mixing languages.

Mity na temat dwujęzyczności

Wokół tematu dwujęzyczności przez lata narosło wiele mitów. Wczesne badania nad zachowaniami związanymi z alternacją językową u dzieci zakładały, że dzieci dwujęzyczne mieszają lub zmieniają języki, ponieważ są zdezorientowane lub nie posiadają wystarczających kompetencji językowych, aby rozróżniać dwa systemy (w naszym przypadku angielski i polski).

Jeszcze w latach 90. XX i na początku nowego tysiąclecia uważano, że dzieci do 3. roku życia mają jeden, jednolity system językowy. Zatem gramatyka i leksykon obu języków u dwujęzycznych dwulatków miały istnieć jako jeden system, a dopiero stopniowo rozwijać się w dwa odrębne systemy w procesie różnicowania językowego u przedszkolaka. Mixing languages bywał błędnie interpretowany jako objaw „mieszania dziecku w głowie”.

Dlaczego dzieci dwujęzyczne mieszają języki w wypowiedzi?

Najnowsze badania dostarczają jednak dowodów obalających te mity. Wyniki podsumowane w artykule opublikowanym przez Uniwersytet Cambridge [1] sugerują, że małe dzieci dwujęzyczne potrafią różnicować dwa różne języki od najmłodszych lat, a ich wypowiedzi oparte na przełączaniu kodów są zgodne z ograniczeniami gramatycznymi każdego znanego języka. Okazało się, że małe dzieci wychowywane w dwujęzycznym środowisku:

• potrafią używać dwóch języków w sposób zróżnicowany i zależny od kontekstu. Sięgają po konkretne słowo, które jest im lepiej znane lub łatwiejsze do wypowiedzenia. Korzystanie z całego zasobu językowego oszczędza ich energię poznawczą,
• używają formy, która najlepiej przekazuje sens lub emocje – mieszają języki w celu lepszej komunikacji i wyrażania potrzeb,
• przełączają kody w sposób ilustrujący prawidłowe zrozumienie systemów gramatycznych obu języków. Nie zmieniają fleksji obu języków, lecz zwykle podmieniają słowa,
• potrafią przełączać się między kodami w zależności od sytuacji i rozmówcy, czyli w zależności od kontekstu społecznego.

Zatem wyniki badań sugerują, że przełączanie kodów u dzieci dwujęzycznych nie wskazuje na niezdolność do rozróżniania dwóch systemów językowych ani na brak kompetencji językowych. Przeciwnie, zdecydowanie wskazuje na to, że przełączanie kodów u dzieci świadczy o znajomości gramatyki obu języków.

Jak mixing languages wspiera rozwój językowy?

Wspomniane wyżej badania Uniwersytetu Cambridge pokazują, że wbrew powszechnemu przekonaniu, przełączanie kodów u dzieci dwujęzycznych nie jest oznaką braku kompetencji językowej. Wręcz przeciwnie, zjawisko to często koreluje z wyższą biegłością w obu językach. Można więc przypuszczać, że dzieci wykorzystują przełączanie kodów jako narzędzie wspierające rozwój językowy, zwłaszcza w przypadku mówienia w języku, które dziecko gorzej zna lub dopiero poznaje.

W pierwszych latach życia dzieci nie potrafią w pełni i precyzyjnie wyrażać swoich potrzeb w żadnym z języków. Łączenie elementów języka dominującego i drugiego, słabszego pozwala im jednak komunikować zamierzony sens mimo ograniczeń leksykalnych lub gramatycznych.

Zjawisko to doskonale wyjaśnia hipoteza, zgodnie z którą dzieci przełączają kody, aby wzmacniać „słabszy” język – wykorzystując struktury gramatyczne, które lepiej opanowały w języku „silniejszym”. W ten sposób przełączanie kodów pełni funkcję swoistego „rusztowania” dla słabszego języka – umożliwia dziecku tworzenie poprawnych i zrozumiałych wypowiedzi, a jednocześnie sprzyja stopniowemu rozwijaniu kompetencji w obu systemach językowych.

Co mixing languages oznacza w praktyce dla rodziców i nauczycieli? Jak reagować, gdy dziecko miesza języki?

Mieszanie języków u małych dzieci nie powinno być postrzegane jako coś negatywnego. Wręcz przeciwnie, odgrywa ważną i pozytywną rolę w rozwoju językowym dzieci dwujęzycznych.

Jak powinni reagować nauczyciele i rodzice?

• Nie panikuj – mixing languages to etap rozwoju, nie wada

Jeżeli dziecko miesza języki, to zwykle naturalna strategia komunikacyjna. Zamiast karać czy korygować, powtórz wypowiedź w pełnym zdaniu w jednym języku (np. Yes, here is the cup lub Tak, proszę, oto kubek), pokazując poprawną formę bez krytyki.

• Dostosuj podejście do wieku i poziomu dziecka

U maluchów (do około 2 roku) zadbaj o bogatą, codzienną komunikację w obu językach. Czytaj, śpiewaj i rozmawiaj z dzieckiem po polsku i angielsku, ponieważ większa praktyka buduje zasób leksykalny. U starszych dzieci można stawiać na naturalne rozdzielenie kontekstów językowych (np. jeden rodzic, jeden język lub w domu jeden język, w przedszkolu drugi), jeśli to możliwe i komfortowe. Nie rób z tego dogmatu – elastyczność też jest wartością.

• Zwróć uwagę na indywidualne cechy rozwoju językowego dziecka

Jeśli oprócz mieszania występują inne niepokojące sygnały (duże opóźnienia w rozumieniu, bardzo ubogie słownictwo w obu językach, trudności z wyrażaniem potrzeb), skonsultuj się ze specjalistą, np. logopedą lub psychologiem dziecięcym. Mixing languages samo w sobie rzadko jest powodem do interwencji, ale zawsze trzeba patrzeć na całościowy rozwój dziecka.

Lepsza komunikacja, łatwiejsze wyrażenie potrzeb

Literatura naukowa pokazuje, że mieszanie języków może mieć różne znaczenia w zależności od wieku, kontekstu społecznego i indywidualnych zasobów poznawczych – i że samo w sobie nie jest znakiem zaburzenia. Mieszanie języków u małego dziecka wychowywanego w dwujęzycznym środowisku to zwykle naturalny, adaptacyjny etap w rozwoju. Dzieci używają całego swojego zasobu językowego, aby komunikować się skuteczniej. Dzięki mixing languages lepiej przedstawiają własne emocje i potrzeby. A my musimy robić wszystko, aby nie utraciły tej pewności w wyrażaniu siebie bez względu na język, którym aktualnie się posługują.

Bibliografia: 

[1] Yow W. Q., Tan J. S. H., Flynn S. — Code-switching as a marker of linguistic competence in bilingual children, Opublikowano online przez Cambridge University Press: 4 września 2017 r., dostęp online: https://www.cambridge.org/core/journals/bilingualism-language-and-cognition/article/codeswitching-as-a-marker-of-linguistic-competence-in-bilingual-children/DE93C61F10B151AD5EC248E8D0EB5006